تشخیص فرش دستباف نایین اصل از فرش‌های تقلبی یا ماشینی نیاز به دانش و توجه به جزئیات خاصی دارد. در ادامه چند نکته کلیدی برای تشخیص فرش نایین اصل آورده شده است:

1. بررسی کیفیت گره‌ها (رجشمار):

• رجشمار بالا: یکی از ویژگی‌های مهم فرش نایین، رجشمار بالای آن است. معمولاً فرش‌های نایین دارای رجشمار 70 تا 120 هستند. هر چه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، کیفیت و ارزش فرش بالاتر است.
• گره‌های دستباف: گره‌های فرش دستباف نایین نسبت به فرش‌های ماشینی نامنظم‌تر و هر گره به صورت دستی بافته شده است. برای اطمینان از دستباف بودن، پشت فرش را بررسی کنید؛ اگر گره‌ها و نقوش پشت فرش کاملاً مشخص و غیر یکنواخت هستند، احتمالاً فرش دستباف است.

2. مواد اولیه (پشم و ابریشم):

• استفاده از ابریشم و پشم مرغوب: فرش‌های دستباف نایین اغلب از پشم بسیار نرم و یا ترکیبی از ابریشم بافته می‌شوند. نخ‌ها معمولاً لطیف و براق هستند. اگر از نخ‌های مصنوعی استفاده شده باشد، فرش ممکن است ماشینی یا غیر اصل باشد.

3. طرح و نقش‌های خاص نایین:

• طرح‌ها و نقوش سنتی: فرش نایین معمولاً دارای طرح‌های خاص و سنتی از جمله ترنج، لچک، شاه عباسی و طرح‌های هندسی است. توجه به دقت و جزئیات در نقوش فرش، می‌تواند به تشخیص اصل بودن آن کمک کند.
• رنگ‌ها: فرش‌های نایین اصل معمولاً از رنگ‌های ملایم مانند آبی، کرم، بژ و خاکستری استفاده می‌کنند. استفاده از رنگ‌های طبیعی نیز یکی از ویژگی‌های فرش‌های دستباف نایین است.

4. حاشیه و گلیم‌بافی:

• لبه‌های فرش (گلیم): در فرش دستباف نایین، حاشیه‌ها و گلیم‌بافی در ابتدای بافت فرش با دست انجام می‌شود. به انتهای فرش نگاه کنید، اگر گلیم‌بافی آن نامنظم باشد و دست‌ساز به نظر برسد، نشانه‌ی دستباف بودن فرش است.

5. بررسی پشت فرش:

• پشت فرش دستباف: در فرش‌های دستباف نایین، پشت فرش همانند جلو مشخص است و نقوش تقریباً به وضوح دیده می‌شود. اما در فرش‌های ماشینی، پشت فرش به‌صورت تاریک و بی‌کیفیت است و نقوش به‌درستی قابل تشخیص نیستند.

6. تقارن و هماهنگی:

• تقارن نقوش: در فرش‌های دستباف نایین، تقارن و هماهنگی در نقوش و طرح‌ها وجود دارد. هرچند به دلیل دست‌ساز بودن، ممکن است تفاوت‌های جزئی در برخی از قسمت‌ها دیده شود.

7. لبه‌ها و ریشه‌ها:

• ریشه‌های دست‌باف: در فرش دستباف نایین، ریشه‌ها معمولاً جزئی از فرش هستند و بعداً به فرش اضافه نشده‌اند. این ریشه‌ها نیز با دست بافته می‌شوند و به تارهای اصلی متصل هستند.

8. وزن و انعطاف‌پذیری:

• وزن فرش: فرش‌های دستباف معمولاً سنگین‌تر از فرش‌های ماشینی هستند، زیرا از مواد طبیعی ساخته شده و فرآیند بافت زمان‌برتری دارند.
• انعطاف‌پذیری: فرش‌های دستباف نایین به دلیل کیفیت بالای مواد اولیه و تراکم گره‌ها انعطاف‌پذیرتر هستند و به راحتی خم می‌شوند.